dünyanın kaç türlü hareketi var?
Çok değil, birkaç yüzyıl öncesine kadar, dünya, "evrenin odak noktası" sanılır, bütün güneş sisteminin dünya çevresinde döndüğü düşünülürdü. Bunun böyle olmadığını bilen kimi bilim adamı sus-pus oturdu, kimi de karşı çıkıp kellesini yitirdi.
Bugünse, dünyanın "sabit" olmayıp, 8 ayrı set içinde hareket ettiği, yer değiştirdiği biliniyor.
Şöyle bir göz gezdirelim bu hareketlere... Ne dersiniz?
1. KITA KAYMASI:
"Kıta"ya da "anakara" dediğimiz kara kitlelerinin dev kaya tabakalarının üstüne yerleştiği,bunlarınsa okyanusun bazalt tabanı üstünde hareket ettiği bilinmekte... Yapılan hesaplamalara göre, yılda 3 ilâ 20 santimlik bir yer değiştirme, bir "kayma" söz konusu... Jeologlara göre, bundan 230 milyon yıl öncesine kadar dünyada tek bir kara parçası varmış. "Pangaea" olarak anılırmış bu süper-kıta... O tarihte, tam kestirilemeyen, nedenlerle bu süper-kıtanın bazı bölümlerini su basmış, bazı yerleri okyanus tabanına çökmüş ve böylece ortaya bugünkü kıtalar çıkmış... Kıtaların hareketi bugün de sürmekte... Örneğin, Kuzey Amerika kıtası, yılda 8 santimetre hızla, Avrupa kıtasından uzaklaşmakta, batıya hareket etmekte... Kristof Kolomb'un 1492 yılında aştığı Atlas Okyanusu, bugün, 36-37 metre daha geniş kısacası...
2. DÜNYANIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNMESİ:
Dünyanın sekiz hareketi içinde çıplak gözle seçilebilen, görülebilen tek hareket, kuşkusuz, dünyanın kendi ekseni çevresinde dönmesi... Geceleri ve gündüzleri yaratan bu hareketi, güneşin ve ayın doğuş yada batışına bakarak izlemek mümkün... Ekvatordan yapılan ölçümlere göre, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü saatte yaklaşık 1670 kilometre hızla, yine yaklaşık 24 saat içinde tamamlıyor. Ama, okyanuslardaki gel-git hareketlerinin dünyanın toprak yüzeyi üstünde oluşturduğu sürtünme etkisinin sonucunda, dünyanın kendi ekseni çevresindeki dönüş hızı her yüzyılda bir 1/1000 saniye oranında yavaşlıyor. Bir başka deyişle, insanın ilk ataları yeryüzünde 2 milyon yıl önce boy gösterdiklerinde, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü 20 saniye daha önce tamamlıyormuş.Yani, o zamanın günleri 20 saniye daha kısaymış bugüne, göre...
3. DÜNYA EKSENİNİN HAREKETİ:
Bilindiği gibi, dünya tam bir "küre" değil... Ekvator yöresinde az-biraz şişkinliği var. Bu yüzden de, ekseni çevresinde, örneğin bir bilye gibi değil de bir topaç gibi dönmekte... Güneş ve ay çekimlerinin etkisiyle oluşan bu dönüş biçimi içinde, dünya ekseninin kuzey ucu, yani Kuzey Kutbu, işaret parmağıyla havada çizilen daire gibi bir daire çizmekte... Dairenin iki ucunun kavuşabilmesi içinse, 26.000 yıl gerekmekte... Bu dönüşün etkisiyle, dünyanın öteki yıldızlara göre konumunun da değiştiği bu arada biliniyor. Yapılan hesaplara göre, İ.S. 14.000 yılına gelindiğinde,"Kuzey Yıldızı" olarak, Polaris'in yerini Vega Yıldızı almış olacak...
4. KUTUP HAREKETLERİ:
Yerkürenin kayalık kısımlarının, Kuzey ve Güney Kutupları karşısında, bir tür "daire" çizerek konum değiştirdikleri de biliniyor artık... Üç ilâ on-beş metre arasında değişiyor, çizilen bu dairenin çapı... Varlığını ilk keşfeden bir Massachussetts'li işadamından esinlenilerek "Chandler Hareketi" olarak anılan bu kıpırdanma, belli bir noktanın ekvatora uzaklığını hesaplamada kullanılan hayalî "enlem" çizgilerini,dönüş süresi olan 14 ay içinde, 1 metre kadar kaydırabiliyor.
5. DÜNYANIN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ:
Dünyanın güneş etrafında çizdiği yörünge, geometrik şekil olarak, "elips" biçiminde... Eliptik yörüngede dünyanın ulaştığı hız saniyede 3060 kilometre ya da saatte yaklaşık 110 bin kilometre... "Yıl" adı veriliyor, bu dönüşün başlama ve bitim noktaları arasında kalan süreye... Gökbilimciler gerçi değişik "yıl" sınıflandırmaları yapmaktalar, ama, en bilineni "tropikal yıl"... Mevsimler üstüne hesaplanan, iki ilkbahar ekinoksu (ör. 21 Mart 1981-21 Mart 1982) arasında geçen süreyi esas alan, 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye süren bir dönüş bu... "Tropikal yıl" net olmadığı, yani sabit sayıda günü olmayıp saat, dakika ve saniyelere' bölündüğü için, tropikal yılın takvim yılıyla bağdaştırılması için, her dört yılda-bir, "366 günlük yıl" icat edilmiş gökbilimcilerce.
6. GÜNEŞ SİSTEMİNİN YILDIZ SİSTEMİ İÇİNDEKİ HAREKETİ:
Samanyolu yıldız sisteminin bu yöredeki komşu yıldızlarına göre, güneşimiz ve onun oluşturduğu güneş sistemi, saniyede 20 ya da saatte 69.000 kilometre hızla, Lyra yıldız sistemindeki Vega yıldızına doğru yol almakta...
7. YILDIZ SİSTEMİNİN MERKEZİ ETRAFINDA DÖNÜŞ:
Dünyamızın yer aldığı güneş sistemi, Samanyolu'nun iki spiral kolundan birinin içinde, merkezinden üçte- ikilik mesafede bulunmakta...Yıldız sisteminin merkezi çevresindeki dönüş hızıysa, Cygnus yıldız sistemi yönünde, saniyede 250 ila 300 kilometre... Bir dönüşün tamamlanması için 225 milyon yıl gerekiyor ve buna gökbilimciler "kozmik yıl" diyor.Bu durumda, dünyanın ilk oluşumundan bu yana yalnızca 25 kozmik yıl geçmiş... Dinozorlarsa, 1 kozmik yıl önce boy göstermişler dünyada...
8. YILDIZ SİSTEMİNİN EVRENDEKİ HAREKETİ:
Evrendeki arkaplan radyasyon değişimlerinin ölçülebilmesi sonucu, Samanyolu yıldız sistemiyle komşu yıldız sistemlerinin, evren dediğimiz bütünlük içinde, saatte 2.1 milyon kilometre hızla yol aldıkları biliniyor.
Akıl almaz hızlar bunlar... Ne var ki, dünyanın sekiz hareketi birden hesaba katıldığında, dünyanın net hızının, Leo yıldız sistemi yönünde, (Bu sistem Arslan Burcu olarak bilinir) saniyede 4 bin ya da saatte 1.45 milyon kilometre olduğu anlaşılıyor.
Saatte 80 kilometreyi fazla bulan trafik polisleri saate 150 kilometreyi "kağnı hızı" sayan otomobil yarışçıları buna ne buyururlar acaba?
Bilim Dergisi - Aralık 1982
Bugünse, dünyanın "sabit" olmayıp, 8 ayrı set içinde hareket ettiği, yer değiştirdiği biliniyor.
Şöyle bir göz gezdirelim bu hareketlere... Ne dersiniz?
1. KITA KAYMASI:
"Kıta"ya da "anakara" dediğimiz kara kitlelerinin dev kaya tabakalarının üstüne yerleştiği,bunlarınsa okyanusun bazalt tabanı üstünde hareket ettiği bilinmekte... Yapılan hesaplamalara göre, yılda 3 ilâ 20 santimlik bir yer değiştirme, bir "kayma" söz konusu... Jeologlara göre, bundan 230 milyon yıl öncesine kadar dünyada tek bir kara parçası varmış. "Pangaea" olarak anılırmış bu süper-kıta... O tarihte, tam kestirilemeyen, nedenlerle bu süper-kıtanın bazı bölümlerini su basmış, bazı yerleri okyanus tabanına çökmüş ve böylece ortaya bugünkü kıtalar çıkmış... Kıtaların hareketi bugün de sürmekte... Örneğin, Kuzey Amerika kıtası, yılda 8 santimetre hızla, Avrupa kıtasından uzaklaşmakta, batıya hareket etmekte... Kristof Kolomb'un 1492 yılında aştığı Atlas Okyanusu, bugün, 36-37 metre daha geniş kısacası...
2. DÜNYANIN KENDİ EKSENİ ÇEVRESİNDE DÖNMESİ:
Dünyanın sekiz hareketi içinde çıplak gözle seçilebilen, görülebilen tek hareket, kuşkusuz, dünyanın kendi ekseni çevresinde dönmesi... Geceleri ve gündüzleri yaratan bu hareketi, güneşin ve ayın doğuş yada batışına bakarak izlemek mümkün... Ekvatordan yapılan ölçümlere göre, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü saatte yaklaşık 1670 kilometre hızla, yine yaklaşık 24 saat içinde tamamlıyor. Ama, okyanuslardaki gel-git hareketlerinin dünyanın toprak yüzeyi üstünde oluşturduğu sürtünme etkisinin sonucunda, dünyanın kendi ekseni çevresindeki dönüş hızı her yüzyılda bir 1/1000 saniye oranında yavaşlıyor. Bir başka deyişle, insanın ilk ataları yeryüzünde 2 milyon yıl önce boy gösterdiklerinde, dünya kendi ekseni çevresindeki dönüşünü 20 saniye daha önce tamamlıyormuş.Yani, o zamanın günleri 20 saniye daha kısaymış bugüne, göre...
3. DÜNYA EKSENİNİN HAREKETİ:
Bilindiği gibi, dünya tam bir "küre" değil... Ekvator yöresinde az-biraz şişkinliği var. Bu yüzden de, ekseni çevresinde, örneğin bir bilye gibi değil de bir topaç gibi dönmekte... Güneş ve ay çekimlerinin etkisiyle oluşan bu dönüş biçimi içinde, dünya ekseninin kuzey ucu, yani Kuzey Kutbu, işaret parmağıyla havada çizilen daire gibi bir daire çizmekte... Dairenin iki ucunun kavuşabilmesi içinse, 26.000 yıl gerekmekte... Bu dönüşün etkisiyle, dünyanın öteki yıldızlara göre konumunun da değiştiği bu arada biliniyor. Yapılan hesaplara göre, İ.S. 14.000 yılına gelindiğinde,"Kuzey Yıldızı" olarak, Polaris'in yerini Vega Yıldızı almış olacak...
4. KUTUP HAREKETLERİ:
Yerkürenin kayalık kısımlarının, Kuzey ve Güney Kutupları karşısında, bir tür "daire" çizerek konum değiştirdikleri de biliniyor artık... Üç ilâ on-beş metre arasında değişiyor, çizilen bu dairenin çapı... Varlığını ilk keşfeden bir Massachussetts'li işadamından esinlenilerek "Chandler Hareketi" olarak anılan bu kıpırdanma, belli bir noktanın ekvatora uzaklığını hesaplamada kullanılan hayalî "enlem" çizgilerini,dönüş süresi olan 14 ay içinde, 1 metre kadar kaydırabiliyor.
5. DÜNYANIN GÜNEŞ ETRAFINDA DÖNMESİ:
Dünyanın güneş etrafında çizdiği yörünge, geometrik şekil olarak, "elips" biçiminde... Eliptik yörüngede dünyanın ulaştığı hız saniyede 3060 kilometre ya da saatte yaklaşık 110 bin kilometre... "Yıl" adı veriliyor, bu dönüşün başlama ve bitim noktaları arasında kalan süreye... Gökbilimciler gerçi değişik "yıl" sınıflandırmaları yapmaktalar, ama, en bilineni "tropikal yıl"... Mevsimler üstüne hesaplanan, iki ilkbahar ekinoksu (ör. 21 Mart 1981-21 Mart 1982) arasında geçen süreyi esas alan, 365 gün 5 saat 48 dakika 46 saniye süren bir dönüş bu... "Tropikal yıl" net olmadığı, yani sabit sayıda günü olmayıp saat, dakika ve saniyelere' bölündüğü için, tropikal yılın takvim yılıyla bağdaştırılması için, her dört yılda-bir, "366 günlük yıl" icat edilmiş gökbilimcilerce.
6. GÜNEŞ SİSTEMİNİN YILDIZ SİSTEMİ İÇİNDEKİ HAREKETİ:
Samanyolu yıldız sisteminin bu yöredeki komşu yıldızlarına göre, güneşimiz ve onun oluşturduğu güneş sistemi, saniyede 20 ya da saatte 69.000 kilometre hızla, Lyra yıldız sistemindeki Vega yıldızına doğru yol almakta...
7. YILDIZ SİSTEMİNİN MERKEZİ ETRAFINDA DÖNÜŞ:
Dünyamızın yer aldığı güneş sistemi, Samanyolu'nun iki spiral kolundan birinin içinde, merkezinden üçte- ikilik mesafede bulunmakta...Yıldız sisteminin merkezi çevresindeki dönüş hızıysa, Cygnus yıldız sistemi yönünde, saniyede 250 ila 300 kilometre... Bir dönüşün tamamlanması için 225 milyon yıl gerekiyor ve buna gökbilimciler "kozmik yıl" diyor.Bu durumda, dünyanın ilk oluşumundan bu yana yalnızca 25 kozmik yıl geçmiş... Dinozorlarsa, 1 kozmik yıl önce boy göstermişler dünyada...
8. YILDIZ SİSTEMİNİN EVRENDEKİ HAREKETİ:
Evrendeki arkaplan radyasyon değişimlerinin ölçülebilmesi sonucu, Samanyolu yıldız sistemiyle komşu yıldız sistemlerinin, evren dediğimiz bütünlük içinde, saatte 2.1 milyon kilometre hızla yol aldıkları biliniyor.
Akıl almaz hızlar bunlar... Ne var ki, dünyanın sekiz hareketi birden hesaba katıldığında, dünyanın net hızının, Leo yıldız sistemi yönünde, (Bu sistem Arslan Burcu olarak bilinir) saniyede 4 bin ya da saatte 1.45 milyon kilometre olduğu anlaşılıyor.
Saatte 80 kilometreyi fazla bulan trafik polisleri saate 150 kilometreyi "kağnı hızı" sayan otomobil yarışçıları buna ne buyururlar acaba?
Bilim Dergisi - Aralık 1982