Türkiye'nin Yer Şekilleri (İç Kuvvetler)
FİZİKİ HARİTALAR
Yer şekillerini gösteren haritalardır. Bu haritalardan yükselti bulunur, profil çıkarılır.
Fiziki haritalarda her renk belirli bir yüksekliği göstermek için kullanılır.
0-500 m :Yeşil (en fazla Marmara Bölgesi’nde)
500-1000 m : Sarı
1000-1500 m :Turuncu
1500+ m : Kahverengi ve tonları (en fazla Doğu Anadolu’da)
Bütün denizler mavi ve mavinin tonlarıyla gösterilir. Derinlik arttıkça mavi koyulaşır.
0-200m arası açık maviyle gösterilir. Buralar kıta sahanlığıdır.
TÜRKİYE ARAZİSİNİN JEOLOJİK DEĞİŞİMİ
PALEOZOİK (I. ZAMAN 370-170 milyon yıl önce)
Masif adı verilen ilk kıta çekirdekleri oluşmuştur.Başkalaşıma uğrayarak sert kütle haline gelen
arazilere masif denir.
Başlıca masif arazileri;
Trakya’da Yıldız Dağları
Batı Anadolu’da Saruhan-Menteşe
İç Anadolu’da Kırşehir-Yozgat çevresi
Kuzey Anadolu’da Kastamonu-Devrekani
Doğu Anadolu’da Bitlis çevresi
Akdeniz Bölgesi’nde Alanya-Anamur arası
Zonguldak çevresinde taşkömürü yatakları oluşmuştur.
MEZOZOİK (II. ZAMAN 170-80 milyon yıl önce)
Bu zamanda Anadolu’da yerkabuğu hareketleri fazla olmamıştır.
Birinci zamanda meydana gelen kıvrımlı yüzeyler aşınarak peneplen haline gelmiştir.
Tethys Denizi’nde yoğun birikme gerçekleşmiştir.
TERSİYER (III. ZAMAN 80-2 milyon yıl önce)
Alp-Himalaya orojenezi sonucu Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar oluşmuştur.
Petrol, linyit, tuz ve bor yatakları oluşmuştur.
KUATERNER (IV. ZAMAN- 2 milyon yıl öncesinden günümüze)
Ege Denizi’nin yerinde bulunan Egeit karası çökerek Ege Denizi oluşmuştur.
Deniz ilerlemesi ile İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuştur.
Bu zamanda meydana gelen iklim değişmeleri sonucu 2200 m.’den yüksek dağlarımız buzullaşmaya
uğramıştır.
NOT: Yer kabuğunu oluşturan parçaların her birine levha denir.
Türkiye Avrasya , Arabistan ve Afrika levhaları arasında yer alır.
Afrika Levhası yılda 9 mm, Arabistan Levhası ise yılda 19 mm hızla kuzeyde yer alan Avrasya Levhası’na doğru ilerlemektedir. Arabistan Levhası’nın daha hızlı hareket etmesinden dolayı Doğu Anadolu sürekli yükselmektedir.
İÇ KUVVETLER
Orojenez (Dağ oluşumu)
Epirojenez (Kıta oluşumu)
Volkanizma
Depremler
TÜRKİYE’NİN DAĞLARI
Dağlar,Türkiye’de en geniş alan kaplayan yer şekilleridir.
Dağların oluşumunda orojenik hareketler ve volkanizma doğrudan etkili olmuştur.
Epirojenik hareketler de dağların yükseltilerinin artmasına yardımcı olmuştur.
OROJENEZ İLE OLUŞAN DAĞLAR
a.Kıvrım Dağları
Birbirine doğru hareket eden levhalar arasında sıkışan tortul tabakaların esnek yapıda olanları kıvrılır. Bunun sonucunda kıvrım dağları oluşur.
Türkiye’deki dağların büyük bir kısmı III. zamanda Alp-Himalaya kıvrımları ile oluşmuştur. Bunlar kuzeyde Kuzey Anadolu Dağları ve güneyde Toros Dağları'dır.
Kuzey Anadolu Dağları: Yıldız D.(Istranca), Küre, Bolu, Ilgaz, Canik, Giresun D., Kaçkar, Yalnızçam, Mescit, Kop
Toros Dağları: Bey D., Sultan D., Geyik D. , Bolkar, Aladağ, Tahtalı D. , Güneydoğu Toroslar (En yüksek yeri Cilo Dağı)
Türkiye’deki kıvrım dağları, Kuzey- güney yönündeki sıkıştırmadan dolayı genelde doğu-batı doğrultusunda uzanırlar.
b.Kırılma ile Oluşan Dağlar
Levhalar arasında sıkışan tortul tabakalar sert yapıda ise kırılır. Kırılarak yükselen yerlere horst, çöken yerlere de graben denir.
Türkiye’de horst ve graben oluşumu en fazla Ege Bölgesi’nde görülür.
Horstlar---------------------------- Grabenler
Madra D. Bakırçay
Yunt D. Gediz
Boz D. K. ve B.Menderes
Aydın D. Amik
Menteşe D.
Nur D
VOLKANİZMA İLE OLUŞAN DAĞLAR
Yurdumuzda volkanik faaliyetler III. Zamanda başlamış ve IV. zamanda devam etmiştir. Bu faaliyetler sonucu volkan dağları oluşmuştur.
Volkanik arazinin en yaygın olduğu bölgeler Doğu Anadolu ve İç Anadolu bölgeleridir.
Başlıca Volkan Dağlarımız
Doğu Anadolu Bölgesi’nde
Ağrı
Tendürek
Süphan
Nemrut
İç Anadolu Bölgesi’nde
Erciyes
Hasan D.
Melendiz D.
Karacadağ
Karadağ
Ege Bölgesi’nde
Kula -İlk Jeopark alanımız
Marmara Bölgesi’nde
Uludağ (Derinlik volkanizması) Not: Yeni bir patlama ya da çökme sonucu kraterin genişlemesiyle oluşan çanağa kaldera denir. Örnek; Nemrut Dağı-Bitlis
Not: Magmadan gelen gazın patlama şeklinde yüzeye çıktığı yerde oluşan çukurluğa maar (patlama çukuru) denir. Örnek: Meke Tuzlası-Konya
Not: Lavların akıcılığı fazla ise yükseltisi az olan yayvan görünüşlü volkan konisi oluşur. Bunlara kalkan veya plato volkanlar denir. Yurdumuzda Karacadağ volkan dağı (Diyarbakır) bu şekildedir.
TÜRKİYE’DE EPİROJENEZ (KITA OLUŞUMU)
Yer kabuğunda görülen geniş alanlı yükselme veya çökme olayına epirojenez denir.
Ülkemizde epirojenik hareketler ile Anadolu Yarımadası yükselirken Çukurova, Ergene Havzası, Akdeniz ve Karadeniz çanakları çökmektedir.
TÜRKİYE’NİN PLATOLARI
Plato, akarsular tarafından derince yarılmış yüksek düzlükler olup, yer şekli terimidir.
Yayla ise yazın hayvanların otlatıldığı, halkın ilkbahar ve yazın kullandığı geçici yerleşmelerdir. Platolar yayla olarak kullanılabilir. Ancak her yayla plato değildir.
Yurdumuz platolar bakımından zengindir. Bunun en önemli sebebi, yurdumuzda peneplen (yontuk düz) halindeki yerlerin III. zaman sonlarına doğru toptan yükselmeye uğraması ve yüksekte kalan kesimlerin akarsularla parçalanmasıdır.
İÇ ANADOLU PLATOLARI
Platoların en fazla olduğu bölgemiz İç Anadolu’dur. Başlıcaları;
Haymana,
Cihanbeyli,
Obruk (karstik plato)
Bozok,
Uzun Yayladır.
Ortalama yükseklikleri 1000-1200 m arasında değişir.
GÜNEYDOĞU ANADOLU PLATOLARI
G. Antep
Ş.Urfa
Yüksekliği 600 ile 800 metre arasında değişir.
DOĞU ANADOLU PLATOLARI
Erzurum-Kars ve Ardahan
Türkiye’nin en yüksek platolarıdır
Volkanik arazi üzerinde oluşmuşlardır.
Yazların serin ve yağışlı geçmesi sebebiyle gür otlarla kaplıdır.
Büyükbaş hayvancılık gelişmiştir.
İÇ BATI ANADOLU PLATOLARI
Yazılıkaya platosu bulunmaktadır.
AKDENİZ BÖLGESİ PLATOLARI
Taşeli ve Teke platoları karstik arazi üzerinde oluşmuşlardır.
Yüzey sularının yeraltına sızması tarımsal faaliyeti olumsuz yönde etkilemiştir. Bu sebeple nüfus yoğunluğu azdır. Kıl keçisi yetiştiriciliği yapılır.
MARMARA BÖLGESİ PLATOLARI
Marmara Bölgesi’nde İstanbul Boğazı’nın iki tarafında yer alan Çatalca-Kocaeli yarımadaları yükseltileri az (200-300 m) olmasına rağmen plato özelliği gösterir. Ekonomisi sanayi ve ticarettir.
TÜRKİYE’NİN OVALARI
Oluşumlarına Göre Ovalarımız
1. Delta Ovaları: Akarsuların taşıdığı alüvyonları
denizde biriktirmesiyle oluşan ovalardır.
Göksu Nehri -------Silifke Ovası
Seyhan-Ceyhan nehirleri ------Çukurova
Sakarya N.-------Sakarya ovası
Kızılırmak N.------Bafra Ovası
Yeşilırmak N.---Çarşamba Ovası
Meriç N. -----Meriç Ovası
Bakırçay N.-------- Dikili Ovası
Gediz N.------Menemen Ovası
B. Menderes N. -----Balat Ovası (Milet Şehri)
K. Menderes N.------Selçuk Ovası (Efes Şehri)
2. Karstik Ovalar (Polye)
Suda kolay çözünen kayaçların meydana getirdiği çanaklarda oluşmuş ovalardır.
Tavas
Acıpayam
Tefenneni
Kestel
Elmalı
Korkuteli
Muğla Ovası, Gembos-Suğla Ovaları (Konya)
3.Tektonik Ovalar
Yer kabuğu hareketleriyle çöken alanlarda akarsuların biriktirmesiyle oluşan ovalardır. İç bölge ovaları genelde tektonik ovadır.
Torbalı, Tire, Ödemiş ve Bergama (İzmir)
Kırkağaç, Akhisar, Turgutlu ve Alaşehir (Manisa)
Söke, Koçarlı ve Nazilli ( Aydın)
Sarayköy (Denizli)
Simav (Kütahya)
Sandıklı (Afyon)
Karacabey, İnegöl, ve M. Kemalpaşa (Bursa)
Trakya’da Ergene ovası
Tosya(Kastamonu),
Taşova, Suluova (Amasya),
Merzifon, Ladik (Samsun)
Erbaa, Niksar (Tokat)
Harran (Altınbaşak) ve Suruç (Ş.Urfa)
Bulanık (Muş)
Amik (Hatay)
4.Göl Tabanı Ovaları
Tersiyer dönemindeki göl tabanlarında oluşmuştur. Bu alanlardaki göllerin kurumasıyla meydana gelmiştir.
Başlıcaları; Konya, Ereğli, Aksaray ve Akşehir’dir.
5. Volkanik Ovalar
Volkanik olaylar sonucu çevreye yayılan lavların oluşturduğu düzlüklerin alüvyonlarla kaplanması sonucu oluşmuştur.
Malazgirt (Muş) ve Çaldıran (Van) ovaları bu şekilde meydana gelmiştir
BULUNDUĞU YERE GÖRE OVALAR
1.Türkiye’nin Kıyı Ovaları
Ortalama yükseltileri 500 metreden azdır.
Genelde akarsu biriktirmesiyle oluşmuş alüvyal oavadır. Bu genellemeye Antalya ovası uymaz.
Topraklarının verimli olması ve ılıman iklim şartlarından dolayı bu ovalarda tarımsal faaliyetler fazla
ve nüfus yoğundur.
2.Türkiye’nin İç Bölge Ovaları
Genelde tektonik oluşumludur.
Harran (Altınbaşak) ve Ceylanpınar dışındakilerin yükseklikleri 500 metreden fazladır.
Birçok yerde karasal iklim görüldüğünden tarım ürün çeşidi azdır.
Türkiye’nin Yükselti ve Eğim Değerleri
TÜRKİYE’DE YER ŞEKİLLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
1.Türkiye yüksek ve engebeli bir ülkedir. Bunun sonucunda
Kısa mesafede iklim değişimi fazladır.
Gerçek alan ile izdüşüm alan arasında fark fazladır.
Aynı tarihlerde farklı mevsim özellikleri görülebilir.
Yol yapım giderleri fazladır.
Akarsuların hidroelektrik potansiyeli fazladır.
Tarım alanları azdır.
2.Dağlar genelde doğu-batı yönünde uzanır. Bu genellemeye Menteşe ve Nur Dağları uymaz.
Bunun sonucunda
Kuzey-güney yönünde ulaşım zordur.
Yurdumuzun kuzey ve güneyinde kıyı ile iç kesim arasında iklim farkı fazladır.
3.Genel olarak yükselti batıdan doğuya doğru artar. Bunun sonucunda sıcaklık batıdan doğuya doğru azalmaktadır.
TÜRKİYE’NİN YER ŞEKİLLERİ GENÇ OLUŞUMLUDUR
BUNUN SONUCUNDA;
Deprem tehlikesi fazladır.
Akarsularımız denge profiline kavuşmamıştır.
Ilıca-kaplıca bakımından zengindir.
Dağlarımızın ortalama yüksekliği fazladır.
Linyit yatakları yaygındır.