TÜRKİYE’DE YERLEŞME
Türkiye, dünyanın en eski yerleşim alanlarından biridir.
Anadolu’nun
a. coğrafi konumu,
b. iklimi,
c. su kaynakları,
d. verimli tarım alanları tarih öncesi devirlerden günümüze çeşitli kültür ve medeniyetlerin kurulmasını sağlamıştır.
Ülkemizde yerleşmeler kır ve şehir yerleşmeleri şeklinde iki grupta toplanır.
Bu yerleşmelerin gruplandırılmasında;
· Nüfus miktarı,
· İş bölümü,
· İdari yapı,
· Ekonomik faaliyet türü gibi faktörler ölçüt kabul edilir.
KIRSAL YERLEŞME
Kır yerleşmelerinin
· Nüfusları azdır (2000'den az nüfuslu)
· İş imkanları sınırlıdır.
· Nüfus artış hızı yüksektir
· Göç verirler.
· Tarım ve hayvancılık faaliyetleri gelişmiştir.
Kırsal yerleşmeler köyler ve köy altı yerleşmeleri şeklinde iki grupta toplanır.
KÖY ALTI YERLEŞMELERİ
Beşeri ve ekonomik nedenlerle köylerden ayrılanların kurduğu köyden daha küçük yerleşim birimleri köy altı yerleşmelerini oluşturur.
Köy Altı Yerleşmelerin Ortaya Çıkmasında;
ü Devlet arazilerinin toprağı olmayan ailelere verilmesi
ü Arazinin engebeli olması
ü Tarım arazilerinin yaşam alanlarına uzak olması
ü Hayvanları otlatma alanlarının sınırlı olması
ü Aileler arasında anlaşmazlık olması
gibi faktörler etkili olmuştur.
Daimi Köy Altı Yerleşmeleri
1.Mahalle
Köy altı yerleşmeleri içindeki en büyük yerleşme birimidir. Mahallelerden bazıları zamanla köylere dönüşür.
Mahalleler; Karadeniz, Ege ve Marmara’da yaygındır.
2. Çiftlik
Genellikle geniş bir tarım alanı içinde kurulmuş olan, bir ya da birkaç ev ile bunların eklentilerinden oluşan yerleşim birimidir. Temel ekonomik etkinlik, tarımdır.
Marmara, Ege, Akdeniz ve İç Anadolu’da yaygındır.
3.Mezra
Beş on evden oluşan yerleşim birimleridir. Ekonomisi daha çok tarımdır.
Yüksek yerlerde hayvancılık faaliyetleri yoğunluk kazanır.
Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.
4.Divan
Divan, birkaç mahalleden oluşan yerleşim birimleridir. Ekonomileri genelde tarıma dayanır. Özellikle Batı Karadeniz’de yaygındır.
Geçici (Mevsimlik) Köy Altı Yerleşmeleri
1.Yayla
Köyaltı yerleşme birimleri içinde en yaygın olanı yayla yerleşmeleridir.
Yaylalar yaz döneminde halkın hayvanlarını otlatmak için çıktıkları alanlardır.
Geleneksel yaylacılık anlayışı günümüzde değişmeye başlamış ve yaylalar turizme açılmıştır.
Yayla turizmi, Kuzey Anadolu,Toroslar ve Ege Dağları üzerindeki yaylalarda da görülür.
2.Oba
Oba, göçebe çobanların çadırlarından oluşan yerleşmelerdir.
Toroslar, Canik Dağları, Ege ve Güney Marmara’da
yaygındır.
3.Kom
Kom, hayvancılık için otlak alanlarına bağlı olarak çoğunlukla yazın kullanılan, köye bağlı yerleşmelerdir.
En fazla Doğu Anadolu'da görülür.
4.Ağıl
Ağıl, küçükbaş hayvanlar için yapılmış etrafı çit yada taş duvarla çevrili barınak ile çoban kulubesinden oluşan yerleşmelerdir.
5.Dam
Küçük çaplı tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı geçici yerleşmelerdir.
Ege Bölgesi, Göller Yöresi, Gökçeada ve Bozcaada’da görülür.
6.Dalyan
Balık üretimi yapılan ve birkaç barınaktan oluşmuş yerleşmelere dalyan denir.
Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yaygındır.
Dokularına Göre Köy Yerleşmeleri
1. Toplu Köy Yerleşmeleri
Genelde arazinin düz ve su kaynaklarının sınırlı olduğu yerlerde görülür.
2. Dağınık Köy Yerleşmeleri
Genelde su kaynaklarının bol ve arazinin engebeli olduğu yerlerde görülür. En yaygın Karadeniz Bölgesi’nde görülür.
Konut Tipleri
İnsanların yaşadıkları ve ihtiyaçlarını karşıladıkları yapılara mesken (konut) denir.
Konutların tiplerinde ve konutlarda kullanılan malzemelerde;
Ø Doğal çevre
Ø Ekonomik koşullar
Ø Sosyal ve kültürel özellikler
Ø Teknolojik gelişme etkili olmuştur.
1.Toprak ve Kerpiç Evler
Yağışın az olduğu yerlerde yapı malzemesi olarak toprak kullanılır. Toprak evlerin en yaygın tipi kerpiç evlerdir.
Ülkemizde bu tür meskenler iç bölgelerimizde yaygındır.
2.Taş Evler
Ülkemizde yüksek yayla ve dağlardaki kırsal meskenler genelde taştan yapılmıştır.
Akdeniz Bölgesi’nde kalker, Nevşehir (Ürgüp, Göreme ve Avanos) çevresinde volkan tüfleri, Doğu Anadolu’da andezit ve bazalt gibi taşlar konut yapımında kullanılan taşlardır.
3.Ahşap Evler
Daha çok ormanların fazla olduğu bölgelerdeki kırsal yerleşmelerde görülür.
Özellikle Karadeniz Bölgesi’ndeki kırsal yerleşmelerde bu tür meskenler daha yaygındır.
TÜRKİYE’DE KENTSEL YERLEŞMELER
Bir şehrin gelişmesinde etkili olan faktöre o şehrin fonksiyonu denir.
Çalışan nüfusun yarıdan fazlasının tarım dışı sektörlerle uğraştığı yerleşmeler şehir olarak adlandırılır.
FONKSİYONLARINA GÖRE ŞEHİRLER
1.Tarım Şehirleri
Tarımsal etkinliklerin ön plana çıktığı şehirlerdir. Bu şehirlerde çoğunlukta tarıma dayalı küçük sanayi kolları da bulunur.
Karadeniz'de; Giresun, Rize, Bafra (Samsun), Niksar ve Erbaa (Tokat)
Marmara'da; Kırklareli, İnegöl (Bursa), Bilecik
Ege'de Akhisar, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir (Manisa) Ödemiş ve Tire (İzmir) ve Söke (Aydın)
Akdeniz'de; Kadirli (Osmaniye), Ceyhan (Adana) ve Mut (Mersin),
İç Anadolu'da; Karaman, Aksaray, Akşehir (Konya), Kırşehir, Nevşehir ve Niğde,
Doğu Anadolu'da; Iğdır, Erzincan, Ağrı, Kars ve Muş
Güneydoğu Anadolu'da; Ş.Urfa, Diyarbakır, Mardin
2.Sanayi Şehirleri
Şehrin gelirinde sanayi ürünlerinin payının önemli olduğu yerleşmelerdir. İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir, Denizli, Adana, Gaziantep, Eskişehir ve Kırıkkale başlıca sanayi şehirleridir.
3.Ticaret Şehirleri
Büyük ölçekli ticaret merkezleri grubunda İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa, Gaziantep ve Adana gibi kentlerimiz yer alır.
4.Maden Şehirleri
Belirli bir madenin çıkarıldığı ve işlendiği yerlerdir. Başlıcaları; Soma (Manisa), Yatağan (Muğla), Zonguldak, Seydişehir (Konya), Afşin-Elbistan ( K.Maraş) ve Batman'dır.
5.Turizm Şehirleri
Bazı şehirlerimiz gelirini önemli ölçüde turizmden sağlarlar. Turizm ulaşım, ticaret, inşaat gibi pek çok diğer sektörü de canlandırır.
İstanbul, Bursa, Çeşme (İzmir), Pamukkale (Denizli), Kuşadası (Aydın), Marmaris, Bodrum ve Fethiye (Muğla), Ürgüp- Göreme (Nevşehir), Antalya ve Alanya ülkemizin önemli turistlik şehirleri arasındadır.
6.Ulaşım Şehirleri
Kavşak noktaları ve işlek yolların üzerinde yer alır. İstanbul, Ankara, Eskişehir, Konya, Mersin, Gaziantep örnek olarak verilebilir.
7.İdari Şehirler
Ülkemizin en büyük idari şehri Ankara'dır. Şehirde birçok resmi kuruluşun yanısıra elçilikler, konsolosluklar bulunmaktadır. Geçmişte başkentlik yapmış olan Bursa, İstanbul, Edirne ve Konya gibi şehirlerin gelişmesinde idari fonksiyonları etkili olmuştur.
8.Askeri Şehirler
Bazı şehirlerimizde büyük askeri birlikler bulunmaktadır. Bu duruma bağlı olarak şehrin üretim ve tüketiminde önemli artışlar olmaktadır.
Polatlı (Ankara), Gölcük (Kocaeli), Sarıkamış (Kars), Erzurum, Erzincan, Konya ve Malatya gibi şehirlerin gelişmelerinde askeri fonksiyonun da önemli payı vardır.
9.Kültürel Şehirler
İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa aynı zamanda kültürel faaliyetlerin, çeşitli eğitim ve sağlık kuruluşlarının, basın-yayın tesislerinin de yoğunlaştığı şehirlerdir.
DOKULARINA GÖRE ŞEHİR YERLEŞMELERİ
1.Çizgisel Yerleşme
Akarsu vadisi veya işlek yol boyunca ortaya çıkan yerleşmelerdir.
2.Dairesel Yerleşme
Yer şekillerinin düz olduğu yerlerde bir meydan etrafında ortaya çıkan yerleşmelerdir. Ör; Atça (Aydın)
3.Kıyı Boyu Yerleşmeleri
Deniz ve göl kıyısı boyunca ortaya çıkan yerleşmelerdir.
TÜRKİYE’DE GÖÇLER
Göçün Doğal Nedenleri
· Heyelan
· Erozyon
· Kuraklık
· Sel
· Deprem
· Çığ
Göçün Siyasi Nedenleri
· Savaşlar
· Mübadele
· Etnik baskı
· Sınırların değişmesi
· İhtilal ve rejim değişiklikleri
Göçün Ekonomik Nedenleri
· İş imkanları
· Doğal kaynakların varlığı
· Gelir dağılımındaki dengesizlik
· Tarım alanlarının miras yoluyla bölünmesi
Göçün Sosyal Nedenleri
· Eğitim
· Sağlık
· Dini inanç
· Kan davaları ve terör
· Hızlı nüfus artışı
· Dinlenme, eğlenme
TÜRKİYE’DE İÇ GÖÇLER
Ülke sınırları içinde gerçekleşen göçlere iç göç denir.
Türkiye’de iç göç çok yoğundur. Bu göçlerin önemli bir kısmı kırsal kesimden kentlere doğru olmaktadır. Kentten kente gerçekleşen göçlerin büyük bir kısmı, küçük kentlerden büyük kentlere doğrudur.
İç göçler nüfus miktarını ve nüfus artış hızını etkilemez.
İÇ GÖÇÜN NEDENLERİ
ü Hızlı nüfus artışı sonucu toprakların miras yoluyla bölünmesi,
ü Tarımda makineleşme nedeniyle işsizliğin oluşması. Bu genelleme Doğu Karadeniz’de geçerliliğini yitirir.
ü Erozyon sebebiyle tarım alanlarının verimsizleşmesi
ü Eğitim ve sağlık hizmetlerinin yetersiz olması
ü Kırsal kesimde iş imkânlarının kısıtlı olması
ü Kan davaları ve terör
İÇ GÖÇÜN SONUÇLARI
GÖÇ ALAN YERLERDE;
Ø Sanayi tesisleri kent içinde kalır.
Ø Ülke nüfusu ve yatırımlar dengesiz dağılır.
Ø Altyapı hizmetlerinde yetersizlikler görülür.
Ø Eğitim, sağlık ve trafik sorunları artar.
Ø Kentlerde işsizlik artar.
Ø Konut sıkıntısı görülür ve gecekondulaşma artar.
Ø Kentlerde hava kirliliği artar.
GÖÇ VEREN YERLERDE;
Ø Tarım ve hayvancılık geriler.
Ø Okul, sağlık ocağı gibi kurumlar kapanır.
İÇ GÖÇÜ ÖNLEMEK İÇİN;
ü Tarımda sulama imkanı geliştirilmeli
ü Ahır hayvancılığı geliştirilmeli.
ü Eğitim –sağlık hizmetleri geliştirilmeli.
ü Köylerde alt yapı sorunları çözülmelidir.
ü Tarıma dayalı küçük sanayi kolları kırsal kesime kaydırılmalı
TÜRKİYE’DE DAİMİ İÇ GÖÇLER
Genelde tarım kentlerinden sanayi kentlerine doğru yapılmaktadır.
TÜRKİYE’DE MEVSİMLİK İÇ GÖÇLER
Ø Tarım işçi göçleri: Adana Bölümü, Kıyı Ege Ovaları ve Doğu Karadeniz kıyıları mevsimlik tarım işçi göçü alır.
Ø Turizm : Turizm mevsiminde özellikle Ege ve Akdeniz kıyılarında nüfus hızla artar.
Ø Yaylacılık
Ø Eğitim-öğretim
Ø İnşaat işçiliği
Türkiye’de en fazla göç alan yerler Marmara, Ege ve Akdeniz’in kıyı kesimleri ve İç Anadolu’nun bazı illeridir (Ankara, Kayseri).
En fazla göç veren bölgelerimiz Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgeleridir.
Türkiye’de Dış Göçler
Türkiye'de dış göç hareketi 1960’tan sonra iş gücüne
ihtiyaç duyan Batı Avrupa’nın sanayileşmiş ülkelerine
gidişle başlamıştır.
Ø DIŞ GÖÇÜN NEDENLERİ
Ø Kırsal alanda isteklerin çoğalması ve çeşitlenmesi
Ø Gelir dağılımındaki dengesizlikler,
Ø İstihdam sorunları
Ø Kırsal kesimdeki gelirin düşük olmasıdır.
Ülkemizden dış ülkelere olan bir başka göç ise beyin göçüdür.