VOLKANİZMA
Yerin iç kısımlarında bulunan magma ve çeşitli gazların yerkabuğunun zayıf sahalarından patlama ve püskürme biçiminde yeryüzüne çıkmasına veya magmanın yerin derinliklerinde soğuyarak katılaşmasına Volkanizma denir.
a) Derinlik volkanizması (Plütonizma):
Magmanın yerin derinliklerinde yer kabuğunun içine sokularak yavaş yavaş soğumasına denir.
Yer kabuğunun tabakaları arasına kadar sokulan magma yüzeye çıkmadan derinliklerinde katılaşarak batolit, dayk, lakolit, sill gibi şekiller oluşturur.
b) Yüzeysel Volkanizma
Magmanın yeryüzüne ulaşmasına yüzeysel volkanizma adı verilir. Yeryüzünün şekillenmesinde yüzeysel volkanizma daha fazla etkilidir. Nitekim magmanın yer yüzeyine çıktığı yerlerde yanardağlar oluşur.
Volkanizma sırasında yeryüzüne katı, sıvı ve gaz halinde maddeler çıkar. Volkanizma sırasında yeryüzüne çıkan katı maddelerin başında tüfler gelir. Tüfler arasında lapilli adı verilen çakıl büyüklüğünde maddeler bulunur. Tüfle beraber akan daha büyük katı maddelere ise volkan bombası adı verilir.
Tüflerin toprak haline geldiği volkanik araziler, Dünya’nın birçok yerinde tehlikeli olmalarına rağmen toprakları verim olduğu için yoğun olarak tarım yapılan yerlerdir. Volkanik faaliyet sırasında bazen sadece tüf çıkışı meydana gelir. Tüfler katlar halinde birikerek tüf tabakalarını oluşturur.
Volkanizma sırasında açığa çıkan sıvı akıcı maddelere lav adı verilir. Gaz halinde ise çoğunlukla su buharı çıkarır.
Yüzeysel volkanizma da yeryüzüne çıkan volkanik malzemelerin üst üste yığılmasıyla volkan konisi ya da yanardağ oluşur.
Yanardağda, lavların ve tüflerin yeryüzüne çıkmak için izledikleri yola volkan bacası denir. Yanardağın zirvesinde oluşan çukurluğa krater denir. Volkanik patlamalarla krater kısmının uçmasıyla oluşan daha geniş çukurluğa kaldera denir.
Bazı bölgelerdeki volkanik faaliyetler sadece gaz patlaması şeklinde olabilir. Bu durumda gaz çıkışının olduğu geniş bir çukurluk oluşur. Bu çukurluğa maar adı verilir.
Krater, kaldera ve maarların su ile dolmasıyla volkanik göller oluşmuştur.