COĞRAFİ KOORDİNAT
Dünya üzerindeki herhangi bir nokta veya alanın bulunduğu yeri belirten enlem ve boylam değerine o yerin “coğrafi koordinatları” denir.
Enlem Nedir
Dünya üzerinde herhangi bir noktanın ekvatora açı cinsinden olan uzaklığına o noktanın enlemi denir. Derece, dakika , saniye cinsinden gösterilir. Örneğin Ankara 390 59’ 28’’ kuzey enlemi üzerinde yer alır. Yani Ankara ekvatorun 39 derece, 59 dakika,28 saniye kuzeyinde bulunur.
ENLEMİN ETKİLERİ
Enlem ekvatora yakınlığı ve uzaklığı ifade eder. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe (Ekvatordan uzaklaştıkça) enleme bağlı olarak bazı coğrafi özellikler değişir. Bunlar:
 |
| X noktası Y noktasına göre ekvatora daha yakındır. Bu durum her iki merkezde farklı coğrafi özelliklerin görülmesine neden olur. Buna neden olan enlem farklılığıdır. |
I. GÜNEŞ IŞINLARININ GELİŞ AÇISI: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı küçülür.
 |
Dünya üzerinde herhangi bir noktaya güneş ışını ne kadar büyük açıyla ulaşıyorsa, o kadar çok ısıtır.Birim ışığın aydınlatma alanı azalır. Dolayısıyla birim ışık daha az bir alanı ısıtmak zorunda kalır. |
İklim: Ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklıklar kademeli olarak azalır. Bu da ana iklim kuşaklarının oluşmasına neden olmuştur. Ana iklim kuşaklarının belirleyen güneş ışınlarının geliş açısı nedeniyle sıcak ekvatordan kutuplara doğru azalmaktadır bu da aşağıdaki sonuçları doğurur.
a) Rüzgarlar: Alçak enlemlerde sıcaklıklar güneş ışınlarının düşme açısının büyük olması nedeniyle daha fazladır. Alçak enlemlerden yüksek enlemlere doğru esen rüzgarlar vardıkları yerlerin sıcaklığını yükseltirken, yüksek enlemlerden alçak enlemlere doğru esen rüzgarlar düşürürler.
b) Bitki Örtüsü: Enleme bağlı iklim koşullarının değişmesi bitki örtüsünün de değişmesine neden olmaktadır. Ekvatoral kuşakta ısınma, buharlaşma, yağış miktarları fazla olduğu için bitki örtüsü gürdür. Bu alanda tropikal yağmur ormanlarının bulunması enlemin etkisiyle ilgili bir durumdur. Ekvatordan kutuplara gidildikçe bitki örtüsü seyrekleşmekte ve kutuplara doğru gidildikçe daha fazla soğuk ve kuraklığa dayanıklı türler ortaya çıkmaktadır.
c) Toprak Çeşidi: Ekvatordan kutuplara gidildikçe değişen iklim ve bitki koşullarına bağlı olarak toprak çeşitleri de değişir.
d) Hayvan Türleri: Doğal ortamda hiç bir insan etkisi olmadan yaşayan hayvanlar, o enlem kuşağının hayvan türüdür. Tropikal kuşakta Zebralar, aslanlar...vb yaşarken, kutup kuşağında kutup ayıları, foklar, penguenler yaşamaktadır.
e) Akarsu Rejimleri: Ekvatoral kuşakta sürekli ve düzenli bir yağış yağışlar görüldüğü için burada akarsu rejimleri de düzenlidir. Orta Kuşakta düzensiz yağış ve sıcaklık koşulları akarsu rejimlerini de düzensiz kılmıştır.
f) Deniz Sularının Sıcaklık ve Tuzluluk Oranları: Ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklıkların düşmesine bağlı olarak deniz suyunun da sıcaklığı düşmektedir. Sıcaklığın düşmesi, denizlerde buharlaşmayı da düşüreceği için ekvatordan kutuplara gidildikçe deniz sularının tuzluluk oranı da düşmektedir.
g) Nüfus Dağılımı : Ekvator çevresinde sıcaklık,nem,gür bitki örtüsü, kutuplar çevresinin de aşırı soğuk olması buralarda yaşamayı zorlaştırdığı için bu alanlar dünyanın seyrek nüfuslu alanlarını, Orta Kuşak (Ilıman Kuşak) uygun sıcaklık ve yağış koşulları nedeniyle dünyanın sık nüfuslu alanlarını oluşturmaktadır.
 |
| Dünya nüfusunun önemli kısmı orta kuşakta yaşamaktadır. Dört mevsimin belirgin olarak yaşanması bu alanları tarımsal ürün çeşitliliği açısından zengin kılmıştır. |
h) Konut Tipi ve Malzemesi: İnsanlar ev yaparken bol ve ucuza bulabileceği malzemeyi inşaat malzemesi olarak tercih etmektedir. Gür bitki örtüsünün olduğu alanlarda ağaç, bitki örtüsünün olmadığı alanlarda taş ya da kerpiç yapı malzemesi olarak tercih edilmektedir. Kutuplarda Eskimolar’ın buzdan yaptıkları kulübelerde (İglo) yaşıyor olmaları buna güzel bir örnektir.
i) Daimi Kar Sınırı: Ekvatordan kutuplara gidildikçe daimi kar sınıra da deniz seviyesine doğru inmektedir. Ekvator çevresinde daimi kar sınırı, 4000m üzeri iken, Orta Kuşakta 3500m, Kutup Daireleri içinde kalan alanlarda ise deniz seviyesine (0m) kadar inmektedir.
j) Tarım Üst Sınırı: Ekvator çevresinde (Sıcak Kuşak) 3000 m’ye kadar olan alanlarda tarım yapılabilmekte iken, Orta Kuşakta (Ilıman Kuşak) tarım üst sınırı 2500m’dir. Kutup kuşağında ise (600 Kuzey- Güney enlemleri civarı)deniz seviyesine yakın alanlarda tarım yapılabilmektedir. Örneğin 640 Kuzey enlemi üzerinde yer alan Norveç’te deniz seviyesine yakın olan Oslo Ovaları’nda tarım yapılır.
k) Tarım Ürünleri: Bir alanda yetiştirilen tarım ürünü türleri alanın sıcaklık, yağış gibi özelliklerine bağlı olarak belirlenmektedir. Buna göre ekvatordan kutuplara gidildikçe tarım ürünleri de değişmektedir.
II. AYDINLANMA : Ekvatordan kutuplara gidildikçe güneşin ufuk çizgisi üzerinde kalma süresi ve birim ışının (güneş ışını) aydınlatma alanı artar.
 |
| Enleme bağlı olarak birim ışığın aydınlatma alanının ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe artması aynı miktardaki ışınla daha fazla alanın ısınması anlamına gelmektedir ki, bu nedenle ekvatordan kutuplara doğru sıcaklıklar da düşmektedir. Aynı miktarda ışık almasına rağmen B alanında eğik açıyla gelen ışın daha geniş bir alanı aydınlatmaktadır. |
III. GÜNEŞİN UFUK DÜZLEMİ ÜZERİNDEKİ YÜKSEKLİĞİ: Dönenceler arasında yıl içerisinde güneş ufuk düzleminde tam tepe noktaya ulaşırken, dönenceler dışındaki sahalarda hiç bir zaman tam tepe noktaya ulaşmaz. Güneşin ufuk düzlemi üzerindeki yüksekliği mevsime ve enleme göre değişir.
IV. GÖLGE BOYU: Ekvatordan kutuplara gidildikçe, güneş ışınları yere daha eğik açılarla ulaştığından, gölge boyları da ekvatordan kutuplara gidildikçe uzar.
V. GECE – GÜNDÜZ UZUNLUKLARI: Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasındaki açı (ve ya eksen eğikliği) nedeniyle 21 Mart ve 23 Eylül tarihleri hariç Ekvatordan kutuplara gidildikçe gece gündüz süreleri arasındaki fark artar.
VI. GÜNEŞİN DOĞUŞ VE BATIŞ SÜRELERİ: Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe güneşin ufuk çizgisinde yükseliş (Tan) ve batış (Gurub) süresi enleme bağlı olarak artmaktadır.
VII. YER ÇEKİMİ: Enleme bağlı olarak dünya üzerinde yer çekimi de değişmektedir. Yer çekimi Ekvatordan kutuplara gidildikçe artar.
BOYLAM NEDİR |
Yer yüzünde her hangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan açısal uzaklığına (Derece, dakika, saniye cinsinden), o noktanın boylamı denir.
· Dünya batıdan doğuya doğru döndüğü için, boylam dereceleri farklı iki yer arasında daha doğuda olanın yerel saati batıda olanına göre daha ileridedir. Buna boylamın etkisi denir.
.