Türkiye’nin Jeomorfolojisi Yeryüzü Şekilleri
TÜRKİYE’DE KARSTİK ŞEKİLLER
Yağışlar, yüzey ve yeraltı suları tarafından kalker, jips, kayatuzu gibi çözünebilen kayaçların üzerinde oluşan şekillerdir.
Ülkemizde karstik birikim ve erime şekillerine özellikle Akdeniz Bölgesi’nde rastlanmakadır.
– Erime sonucu oluşan şekiller→ Lapya, dolin, uvala, polye, düden, mağara ve obruk
– Birikme sonucu oluşan şekiller →Sarkıt, dikit, sütun ve traverten
– Polyeler aynı zamanda karstik ovalardır. Acıpayam, Tefenni, Kestel, Korkuteli, Elmalı polyelere örnektir.
– Obruklar mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan karstik kuyulardır. İç Anadolu’da Obruk Platosu’nda Timraş ve Kızören Obruğu ile Silifke’deki Cennet-Cehennem obruklara örnektir.
– Mağaralar ülkemizde oldukça çoktur. Henüz küçük bölümü turizme açılabilmiştir. Karain, Damlataş, Dim, İnsuyu, Ilgarini, Ballıca, Karaca mağaralara örnektir.
– Travertenler karstik birikimlerdir. Pamukkale ve Karahayıt en güzel örnekleridir.
TÜRKİYE’DE RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Rüzgarlar kurak, yarıkurak arazilerde, bitki örtüsünden yoksun olanlarda etkili olurlar. Ülkemizde İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile kıyı kumullarının olduğu alanlarda rüzgarlar etkili olmaktadır. Ancak Barkan, Yardang gibi rüzgarların oluşturduğu şekillere rastlanmamaktadır. Bu şekiller çöl alanlarında oluşurlar. Ülkemizde çöl yoktur.
TÜRKİYE’DE BUZULLARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
Ülkemiz matematik konumundan olayı IV. jeolojik zamandaki buzullaşmadan (yüksek dağları hariç) çok fazla etkilenmemiştir. Ülkemizin yerşekilleri oluşumunda en az etkili dış kuvvet buzullardır.
TÜRKİYE’DE DALGA ve AKINTILARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER
– Ülkemiz kıyılarında akıntılar etkilidir. Ancak, boğazlar bu akıntıların en güçlü olduğu yerlerdir. Karadeniz’den Ege’ye üst akıntı seviye farkından oluşurken, Ege’den Karadeniz’e alt akıntı yoğunluk farkından oluşur.
– Dalgalar, aşındırma yoluyla dik kıyıları (falez), enine ve boyuna kıyıları oluştururlar. Boyuna kıyılarda falez oluşumuna daha fazla rastlanır (Akdeniz ve Karadeniz kıyıları).
– Dalgalar biriktirme yoluyla kumsalları, kıyı kordonları, lagün (kıyı set gölü) ve tombolo oluşturabilirler.
Not: – Ülkemizde Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece Gölleri bir koyun önünün dalgaların getirdiği kumsallarla kapanmasıyla oluşmuş lagünlerdir.
– Kıyıya yakın adalar, eğer kıyı sığ ise dalgaların getirdiği kumsallarla ana karaya bağlanabilir. Marmara’da Kapıdağ Tombolo’su ile Sinop Tombolo’su bu şekilde oluşmuştur.
